Urlop wychowawczy czy powrót do pracy? 7 praw mamy związanych ze sprawowaniem opieki nad małym dzieckiem.

Koniec urlopu rodzicielskiego…

To trudny moment dla każdej mamy. To moment, w którym musimy podjąć ważne decyzje. Decyzje, które zaważą na dalszym życiu mamy, dziecka i w sumie całej rodziny. Jak zorganizować opiekę nad maluchem? Zostać z dzieckiem w domu? Skorzystać z opieki instytucjonalnej? A może zatrudnić nianię? Jak zapewnić dziecku środowisko, w którym będzie bezpieczne? Co będzie lepsze dla jego rozwoju? Możliwości jest sporo. O ile większość mam korzysta z urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego, o tyle przy wychowawczym decyzja jest, o wile trudniejsza, ponieważ jest on bezpłatny. Okres sprawowania opieki nad dzieckiem między pierwszym, a trzecim rokiem życia jest ważnym czasem dla rozwoju dziecka. Nie zależnie od tego, jakie decyzje podejmiemy, powinnyśmy pamiętać, a kilku prawach mamy związanych z tym szczególnym czasem.  

Prawo do realnego, wolnego wyboru.

Każda z nas powinna podjąć decyzję w zgodzie ze sobą. Konstytucja zapewnia, że macierzyństwo znajduje się pod szczególną ochroną. Prawo pracy daje możliwość mamie, by skorzystała z urlopu wychowawczego, a ustawa o opiece nad dziećmi do lat trzech szczegółowo reguluje działanie takich instytucji jak żłobek, klubik dziecięcy, opiekun dzienny czy niania. Wybór realny, to wybór podjęty po zapoznaniu się ze wszystkimi możliwościami, podjęty bez presji społeczeństwa czy przymusu ekonomicznego. Związek Dużych Rodzin 3 plus od kilku lat wysuwa postulat bonu wychowawczego, czyli rozwiązania, które pomogłoby mamom, które chcą zapewnić dziecku opiekę w domu, ale nie mają na to wystarczających środków finansowych. Bon miałby być przeznaczany na opiekę dzieci w wieku 1-3 lata i to rodzice mieliby decydować, gdzie trafią pieniądze – do żłobka, na pensję dla niani czy zostaną w rodzinie, jako wsparcie finansowe mamy… 

Prawo do urlop wychowawczego.

• Urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi, który posiada co najmniej 6-miesięczny staż pracy.
• Z urlopu wychowawczego może skorzystać zarówno matka dziecka, jak i ojciec.
• Udzielany jest w wymiarze nie większym niż 36 miesięcy, z czego minimum jeden miesiąc musi wykorzystać drugi z rodziców. To znaczy, że jeśli matka dziecka korzysta z urlopu, to przysługuje jej 35 miesięcy, a 36. przysługuje ojcu dziecka.
• Urlop wychowawczy może być wykorzystany przez oboje rodziców, przy czym jego wymiar nie zwiększa się – nadal obowiązuje 36 miesięcy, czyli np. po 18 miesięcy dla każdego z rodziców.
• Rodzice mogą jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego, jednak nie dłużej niż przez 4 miesiące.
• Urlop można wykorzystać do momentu ukończenia przez dziecko 6. roku życia, chyba że pracownik przedstawi pracodawcy zaświadczenie o niepełnosprawności dziecka, wtedy urlop można wykorzystać do momentu ukończenia przez dziecko 18. roku życia.

Prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego za okres urlopu wychowawczego.

Osoba przebywająca na urlopie wychowawczym ma prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem. Prawo do dodatku jest ściśle związane z uprawnieniem do zasiłku rodzinnego. Wysokości kryterium dochodowego, uprawniającego do zasiłku rodzinnego w roku zasiłkowym 2018/2019 wynosi:

• kryterium dochodowe ogólne – 674 zł,
• kryterium dochodowe dla rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym – 764 zł.

Dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przysługuje w wysokości 400 zł miesięcznie.

Dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego przyznaje się, począwszy od pierwszego dnia miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami lub od dnia przyznania urlopu wychowawczego do końca okresu zasiłkowego lub do dnia przyznania urlopu wychowawczego lub do dnia, w którym upływa 24, 36 lub 72 miesięczny okres jego pobierania. Dodatek przysługujący za niepełne miesiące kalendarzowe wypłaca się w wysokości 1/30 dodatku miesięcznego za każdy dzień. Kwotę dodatku przysługującą za niepełny miesiąc zaokrągla się do 10 groszy w górę.

Dodatek nie przysługuje, jeżeli:

1. Bezpośrednio przed uzyskaniem prawa do urlopu wychowawczego pozostawała w stosunku pracy przez okres krótszy niż 6 miesięcy.
2. Podjęła lub kontynuuje zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, która uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego;
3. Dziecko zostało umieszczone w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu, oraz w innych przypadkach zaprzestania sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
4. W okresie urlopu wychowawczego korzysta z zasiłku macierzyńskiego.
5. Korzysta ze świadczenia rodzicielskiego.

Prawo do pracy w czasie urlopu wychowawczego.

Art. 186(2) § 1 k.p. dopuszcza możliwość podjęcia pracy zarobkowej oraz innej działalności przez pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego. Aktywność taka nie może jednak kolidować z podstawowym celem korzystania z urlopu wychowawczego jakim jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem. 

Mama może podjąć pracę zarobkową:

• zarówno u dotychczasowego, jak i
• innego pracodawcy;
• otworzyć własną działalność;
• podjąć naukę lub szkolenie.
• może podjąć pracę zarobkową zarówno na podstawie umowy o pracę, jak i
• umowy cywilnoprawnej (umowy zlecenia, o dzieło)
• może prowadzić działalność nierejestrowaną

Warunkiem jest to, aby nowo podjęta czynność nie pozbawiała pracownika sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. 

Prawo do składki emerytalnej opłacanej przez Państwo dla mamy sprawującej osobiście opiekę nad dzieckiem.

Od 1 września 2013 r. obowiązują przepisy umożliwiające finansowanie z budżetu państwa składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe w okresie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Jeżeli z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem, mama zawiesiła działalność (albo zamknęła), to ma prawo do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. Składki opłaca wtedy w całości budżet państwa, za pośrednictwem ZUS.

Warunkiem objęcia ubezpieczeniami w okresie zawieszenia działalności jest prowadzenie działalności przez co najmniej 6 miesięcy w okresie bezpośrednio poprzedzającym zawieszenie.

Warunek prowadzenia działalności przez okres co najmniej 6 miesięcy jest spełniony, jeśli:

• mama podlegała (obowiązkowo lub dobrowolnie) z działalności nieprzerwanie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym bezpośrednio przed dniem rozpoczęcia sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem
• opłacała składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przez co najmniej 6 miesięcy
• przerwy w opłacaniu składek  były spowodowane jedynie pobieraniem świadczeń z ubezpieczenia chorobowego bądź wypadkowego
• w okresie 6 miesięcy poprzedzających sprawowanie opieki podlegała ubezpieczeniom społecznym jako osoba pobierająca zasiłek macierzyński z tytułu prowadzenia działalności.

Prawo do zawieszenia działalności i objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi można wykorzystać na raz lub maksymalnie w 5 częściach i przysługuje przez okres:

• do 3 lat – nie dłużej jednak niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia
• do 6 lat – w przypadku dziecka, które z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności wymaga osobistej opieki, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia.

Prawo do objęcia obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi przysługuje jednemu z rodziców, pod warunkiem że drugi rodzic nie jest objęty ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu sprawowania opieki albo ubezpieczeniami jako osoba pobierająca zasiłek macierzyński lub zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego albo jako osoba przebywająca na urlopie wychowawczym.

Ubezpieczeni w KRUS

Przepisy ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników także przewidują możliwość finansowania z budżetu państwa składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe w okresie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem własnym, swojego małżonka, lub dzieckiem przysposobionym, m.in. za:

• rolnika i domownika podlegającego ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy albo na wniosek
• rolnika i domownika, który nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników
• osobę będącą członkiem rodziny rolnika lub domownika, która nie spełnia warunków do podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.

W przypadku ubezpieczonych w KRUS brak jest warunku prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej co najmniej 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o finansowanie składek na ubezpieczenie emerytalno – rentowe.

Prawo do powierzenia opieki opiekunowi dziennemu lub niani.

Nianią jest osoba fizyczna sprawująca opiekę nad dziećmi na podstawie umowy uaktywniającej. Niania sprawuje opiekę nad dziećmi w wieku od ukończenia 20 tygodnia życia. Umowa uaktywniająca jest zawierana w formie pisemnej między nianią, a rodzicami albo rodzicem samotnie wychowującym dziecko.

Umowa uaktywniająca określa w szczególności:

1) strony umowy;
2) cel i przedmiot umowy;
3) czas i miejsce sprawowania opieki;
4) liczbę dzieci powierzonych opiece;
5) obowiązki niani;
6) wysokość wynagrodzenia oraz sposób i termin jego wypłaty;
7) czas, na jaki umowa została zawarta;
8) warunki i sposób zmiany, a także rozwiązania umowy.

Za nianię, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne, opłaca:

1) Zakład Ubezpieczeń Społecznych – od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż 50% wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego zgodnie z przepisami o minimalnym wynagrodzeniu za pracę,

2) rodzic (płatnik składek) – od podstawy stanowiącej kwotę nadwyżki nad kwotą 50% minimalnego wynagrodzenia – na zasadach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Za nianię, która przystąpiła dobrowolnie na swój wniosek do ubezpieczenia chorobowego, składki na to ubezpieczenie opłaca rodzic na zasadach określonych dla zleceniobiorców w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych.

Dziennym opiekunem może być natomiast osoba, która:

1. Daje rękojmię należytego sprawowania opieki nad dziećmi;
2. Nie jest i nie była pozbawiona władzy rodzicielskiej oraz władza rodzicielska nie została jej zawieszona ani ograniczona;
3. Wypełnia obowiązek alimentacyjny, w przypadku gdy taki obowiązek został nałożony na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd;
4. Nie figuruje w bazie danych Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z dostępem ograniczonym lub nie została skazana prawomocnym wyrokiem za inne przestępstwo umyślne.
5. Posiada warunki lokalowe zapewniające bezpieczną opiekę nad dzieckiem.
6. Odbyła:
   a) 160-godzinne szkolenie albo
   b) 40-godzinne szkolenie uzupełniające, w tym z zakresu udzielania dziecku pierwszej pomocy, 
7. Odbyła nie wcześniej niż 2 lata przed rozpoczęciem pełnienia funkcji dziennego opiekuna szkolenie z udzielania dziecku pierwszej pomocy.

Dziennym opiekunem jest osoba fizyczna:
1) prowadząca działalność na własny rachunek albo
2) zatrudniana przez gminę, osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej na podstawie umowy o pracę albo umowy o świadczenie usług,

Dzienny opiekun sprawuje opiekę nad maksymalnie pięciorgiem dzieci, a w przypadku gdy w grupie znajduje się dziecko, które nie ukończyło pierwszego roku życia, jest niepełnosprawne lub wymaga szczególnej opieki, maksymalnie nad trojgiem dzieci.

Dzienny opiekun może, za zgodą wszystkich rodziców, sprawować opiekę nad maksymalnie ośmiorgiem dzieci, a w przypadku gdy w grupie znajduje się dziecko, które nie ukończyło pierwszego roku życia, jest niepełnosprawne lub wymaga szczególnej opieki, maksymalnie nad pięciorgiem dzieci – jeżeli co najmniej jedno z rodziców będzie sprawowało opiekę nad dziećmi razem z dziennym opiekunem.

Prawo do skorzystania z opieki instytucjonalnej, tj. w żłobku lub klubiku dziecięcym.

Opieka w żłobku jest sprawowana nad dziećmi w wieku od ukończenia 20 tygodnia życia, natomiast opieka w klubie dziecięcym jest sprawowana nad dziećmi w wieku od ukończenia 1 roku życia. Liczba miejsc w klubie dziecięcym nie może być większa niż 30.

Do zadań żłobka i klubu dziecięcego należy w szczególności:

1. Zapewnienie dziecku opieki w warunkach bytowych zbliżonych do warunków domowych.
2. Zagwarantowanie dziecku właściwej opieki pielęgnacyjnej oraz edukacyjnej, przez prowadzenie zajęć zabawowych z elementami edukacji, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb dziecka.
3. Prowadzenie zajęć opiekuńczo-wychowawczych i edukacyjnych, uwzględniających rozwój psychomotoryczny dziecka, właściwych do wieku dziecka.
4. W żłobku i klubie dziecięcym zapewnia się opiekę nad dzieckiem w wymiarze do 10 godzin dziennie względem każdego dziecka. W szczególnie uzasadnionych przypadkach wymiar opieki w żłobku lub klubie dziecięcym może być, na wniosek rodzica dziecka, wydłużony, za dodatkową opłatą.

Jeden opiekun może sprawować opiekę nad maksymalnie ośmiorgiem dzieci, a w przypadku gdy w grupie znajduje się dziecko niepełnosprawne, dziecko wymagające szczególnej opieki lub dziecko, które nie ukończyło pierwszego roku życia maksymalnie nad pięciorgiem dzieci. Warto też dodać, że w żłobku, do którego uczęszcza więcej niż dwadzieścioro dzieci, zatrudnia się przynajmniej jedną pielęgniarkę lub położną.

Podsumowanie:

Istnieje wiele form sprawowania opieki nad małym dzieckiem między pierwszym a trzecim rokiem życia. Wierzę, że każda z nas wybiera najlepszą opcję na daną chwilę i taką, która jest dobra dla dziecka, mamy i całej rodziny. Warto znać swoje prawa, które przysługują w tym szczególnym czasie w naszym życiu i rozsądnie podejmować wszystkie decyzje związane ze sprawowaniem opieki nad małym dzieckiem.

Dobrej nocy 🙂

Bibliografia:

1. Ustawa z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych.
2. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych.
3. Ustawa  z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3.
4. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy.