Rodzina w świetle Konstytucji.

Rodzina znajduje się pod ochroną i opieką RP, a państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia jej dobro. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych.

Preferowaną konstytucyjnie wizją rodziny jest trwały związek mężczyzny i kobiety, nakierowany na macierzyństwo i odpowiedzialne rodzicielstwo, a art. 18 Konstytucji jest jedną z zasad ustrojowych Rzeczypospolitej. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przepisy Konstytucji  nakazują podejmowanie przez państwo takich działań, które umacniają więzi między osobami tworzącymi rodzinę, a zwłaszcza więzi istniejące między rodzicami i dziećmi oraz między małżonkami.

W doktrynie wskazuje się na prawo dziecka do rodziny, w tym sensie, że ma ono uprawnienie do styczności z matką i ojcem. Prawo dziecka do wychowania w rodzinie powinno być respektowane przez system wspierania rodziny w utrzymaniu dziecka.

Rezolucje Rady Praw Człowieka ONZ.

Rezolucje nie posługują się legalną definicją rodziny, ale wskazują, że rodzina jest naturalną i podstawową grupą społeczną, opartą na więzach biologicznych lub prawnych, która ma prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i państwa. Zgodnie z rezolucjami państwo powinno zapewnić odpowiednią pomoc rodzicom i opiekunom prawnym w związku z wychowywaniem dzieci mając na uwadze, że dziecko powinno dorastać w środowisku rodzinnym.

Definicja rodziny w ustawie:

1. Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Brak legalnej definicji, ale zgodnie z brzmieniem art. 23 oraz art. 27 k.r.o. rodzinę tworzą kobieta i mężczyzna poprzez zawarcie związku małżeńskiego. Zatem zawarcie związku małżeńskiego w sposób przewidziany przez k.r.o. stanowi zdarzenie prawne, którego bezpośrednim skutkiem jest założenie rodziny.

2. Ordynacja podatkowa

W tej ustawie pojęcie rodziny zostało ujęte dość szeroko i definicja została zbudowana poprzez enumeratywne wyliczenie podmiotów. Zgodnie z art. 111§3 ordynacji podatkowej za członków rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozostającą z podatnikiem w faktycznym pożyciu, a więc także konkubenta lub konkubinę. Zgodnie z powyższym w przypadku tej ustawy mamy do czynienia ze stanem faktycznym, a nie prawnym, którego udowodnienie spoczywa na organie podatkowym.

3. Karta Dużej Rodziny.

Jest to jedna z niewielu ustaw zawierających definicję rodziny wielodzietnej. Zgodnie z art. 4 ust. 2 członkiem rodziny wielodzietnej  może być:

1. Rodzic (rodzice) – w tym także rodzic (rodzice) zastępczy lub osoba (osoby) prowadzące rodzinny dom dziecka,  małżonek rodzica,
2. Dziecko – przez które rozumie się także dziecko, nad którym rodzic sprawuje rodzinną pieczę zastępczą, oraz osobę przebywającą w dotychczasowej rodzinie zastępczej albo w rodzinnym domu dziecka.

Z tak skonstruowanego katalog podmiotów wynika, że ustawodawca przyjął definicję, której brzmienie nie obejmuje związków faktycznych między członkami rodziny (np. konkubent), a jedynie prawne – sprawowanie władzy rodzicielskiej, bycie rodzicem zastępczym lub osobą prowadzącą rodzinny dom dziecka. Jest to bardzo wąskie ujęcie pojęcia rodziny wielodzietnej, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, kiedy powstaje tak dużo rodzin mieszanych, nieformalnych, patchworkowych.

4. Świadczenia rodzinne.

W art. 3 pkt 16 ustawy o świadczeniach rodzinnych przez rodzinę rozumie się następujących członków rodziny:

• małżonków, rodziców dzieci,
• opiekuna faktycznego dziecka oraz
• pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia, a także
• dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (Dz.U. z 2016 r. poz. 162 i 972); .

Do członków rodziny nie zalicza się:

• dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego,
• dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także
• pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.

Rodziną wielodzietną nazywamy natomiast taką rodzinę, w której wychowuje się co najmniej troje dzieci mających prawo do zasiłku rodzinnego.

5. Ustawa o pomocy społecznej.

Rodzinę tworzą osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące. W ustawie nie odnajdziemy jednak legalnej definicji rodziny wielodzietnej, ale pomoc społeczna przewidziała możliwość udzielania wsparcia rodzinom, w których wychowuje się kilkoro dzieci.

Wielodzietność to jedna z przyczyn udzielania pomocy społecznej. Po spełnieniu kryterium dochodowego rodzina może uzyskać pomoc w formie zasiłku celowego czy okresowego. W wyjątkowych sytuacjach pomoc finansowa może zostać udzielona nawet w przypadku niespełnienia kryterium dochodowego, wówczas przyznawane jest wsparcie w formie specjalnego zasiłku celowego. Rodzina może ubiegać się o pokrycie kosztów wyżywienia dzieci w szkole, pokrycie wyżywienia podczas pobytu na kolonii letniej, pomoc w formie paczki żywnościowej.

5. Ustawa o pomocy państwa w wychowaniu dzieci. (potocznie 500+)

W art. 2 pkt 16  zawiera definicję rodziny. Uwzględnia ona wyłącznie status prawny, a nie stan faktyczny, jak na przykład kwestia wspólnego zamieszkania lub prowadzenia gospodarstwa domowego. Zakresem pojęcia rodziny objęto następujące podmioty:

• małżonków, rodziców dzieci,
• opiekuna faktycznego dziecka oraz
• zamieszkujące wspólnie z tymi osobami, pozostające na ich utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia, a także
• dzieci, które ukończyły 25. rok życia, legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (Dz. U. z 2016 r. poz. 162);

Do członków rodziny nie zalicza się natomiast:

• dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego,
• dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także
• pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko;

W przypadku gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obojga rodziców rozwiedzionych lub żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, dziecko zalicza się jednocześnie do członków rodzin obydwojga rodziców.