Współczesne ojcostwo to nie tylko tradycyjna rola żywiciela rodziny, ale coraz częściej także aktywne uczestnictwo w życiu dziecka od jego pierwszych dni. Polskie prawo pracy uwzględnia tę zmianę, oferując ojcom szereg uprawnień, które pozwalają na łączenie obowiązków zawodowych z rodzicielskimi. Warto znać swoje prawa i z nich korzystać – to korzyść zarówno dla dziecka, jak i dla całej rodziny.
Zwolnienia i urlopy dla ojców
Jako ojciec, masz prawo do kilku rodzajów urlopów i zwolnień, które pomogą Ci aktywnie uczestniczyć w opiece nad dzieckiem tuż po narodzinach.
Urlop okolicznościowy z tytułu urodzenia się dziecka
Z okazji narodzin Twojego dziecka, przysługuje Ci 2 dni zwolnienia od pracy. To tak zwany urlop okolicznościowy, który możesz wykorzystać na wsparcie partnerki w pierwszych dniach po porodzie i na załatwienie niezbędnych formalności.
Zwolnienie ze względu na opiekę nad bliską osobą, czyli partnerką po porodzie
Ojciec dziecka ma prawo do zwolnienia lekarskiego na opiekę nad żoną po porodzie, jeśli jej stan zdrowia wymaga wsparcia. Zwolnienie to jest wypisywane przez lekarza na podstawie indywidualnej oceny sytuacji, np. po ciężkim porodzie lub cesarskim cięciu. Przysługuje ono tylko wtedy, gdy w gospodarstwie domowym nie ma innych osób mogących zapewnić opiekę. W tym czasie ojciec może otrzymać zasiłek opiekuńczy w wysokości 80% podstawy wynagrodzenia. Maksymalny wymiar zwolnienia do 14 dni w roku kalendarzowym.
Urlop ojcowski
Możesz skorzystać z 2 tygodni urlopu ojcowskiego, pod warunkiem, że dziecko nie ukończyło jeszcze 12 miesięcy. Jest to pełnopłatny urlop, który pozwala spędzić czas z nowonarodzonym dzieckiem i zaangażować się w opiekę nad nim od samego początku. Więcej o tym uprawnieniu możesz poczytać TUTAJ.
Urlop tacierzyński
Urlop tacierzyński to potocznie określany fragment urlopu macierzyńskiego, z którego rezygnuje matka na rzecz ojca dziecka. Według obowiązujących przepisów urlop macierzyński trwa 20 tygodni. Kobieta musi (obowiązkowo) spędzić z dzieckiem co najmniej 14 tygodni. Jeśli po tym okresie wróci do pracy, urlop przechodzi na ojca, a tzw. urlop tacierzyński trwa 6 tygodni w przypadku urodzenia lub przyjęcia na wychowanie jednego dziecka.
Urlop rodzicielski
Ojcowie mają prawo do min. 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, który można wykorzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Pamiętaj, że urlop ten przepada, jeśli nie zostanie wykorzystany – to ważna szansa na zacieśnienie więzi z dzieckiem w kluczowych momentach jego rozwoju. Pamiętaj też, że to gwarantowane 9 tyg. ale możesz też skorzystać z większej puli (łącznie rodzice mają 42 tyg.)
Zwolnienie na opiekę nad dzieckiem do 14. roku życia
Każdego roku możesz skorzystać z 2 dni lub 16 godzin zwolnienia od pracy (do wyboru), jeśli wychowujesz przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat. To zwolnienie jest pełnopłatne i możesz je wykorzystać na przykład na wizytę u lekarza lub inne pilne sprawy. Ważne! Pula nie zwiększa się, jeśli wychowujesz więcej małych dzieci.
Zwolnienie w przypadku działania siły wyższej
Jeśli z powodu choroby lub wypadku w rodzinie konieczna jest Twoja natychmiastowa obecność, przysługuje Ci 2 dni lub 16 godzin zwolnienia od pracy, z wynagrodzeniem w wysokości 50%. To szczególnie przydatne w nagłych przypadkach, gdy musisz zaopiekować się dzieckiem lub innym członkiem rodziny.
Bezpłatne 5 dni na opiekę nad dzieckiem
Możesz również wziąć 5 dni bezpłatnego urlopu w roku, aby zapewnić osobistą opiekę lub wsparcie swojemu dziecku. Choć urlop ten jest bezpłatny, to może okazać się nieoceniony w sytuacjach wymagających Twojej obecności.
Urlop wychowawczy
Urlop wychowawczy może trwać do 36 miesięcy i jest dostępny do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Urlop ten można podzielić na maksymalnie pięć części, a jego celem jest umożliwienie rodzicom osobistej opieki nad dzieckiem. Co ważne, z urlopu wychowawczego mogą korzystać zarówno matka, jak i ojciec, przy czym każdy z nich ma zagwarantowany co najmniej jeden miesiąc, który nie może być przeniesiony na drugiego rodzica. W czasie urlopu wychowawczego ojciec podlega ochronie przed zwolnieniem z pracy, co daje mu pewność zatrudnienia po powrocie do pracy.
Ochrona przed wypowiedzeniem
Ochrona taty przed wypowiedzeniem to istotny element prawa pracy, który zapewnia ojcom stabilność zatrudnienia w kluczowych momentach rodzicielstwa. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem-ojcem w okresie urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego, a także podczas korzystania z elastycznej organizacji pracy. Ochrona ta obowiązuje również od momentu złożenia wniosku o udzielenie urlopu związanego z rodzicielstwem do dnia zakończenia tego urlopu. Wyjątki od tej zasady są ściśle określone i dotyczą sytuacji, gdy pracownik dopuścił się poważnego naruszenia obowiązków, co uzasadnia rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia, lub gdy pracodawca ogłasza upadłość bądź likwidację. W takim przypadku rozwiązanie umowy jest możliwe tylko po uzyskaniu zgody reprezentującej pracownika organizacji związkowej. Po powrocie z urlopu, pracodawca ma obowiązek przywrócenia ojca do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeśli to niemożliwe, na stanowisku równorzędnym lub odpowiadającym jego kwalifikacjom, z zachowaniem dotychczasowego wynagrodzenia.
Inna organizacja pracy
Równoważenie życia zawodowego z rodzicielstwem może być wyzwaniem, ale polskie prawo pracy daje Ci narzędzia, aby ułatwić ten proces:
Odmowa pracy w nadgodzinach
Jeśli wychowujesz dziecko, które nie ukończyło jeszcze 8 lat, masz prawo odmówić pracy w nadgodzinach. To pozwala na spędzenie większej ilości czasu z rodziną, bez obaw o negatywne konsekwencje w pracy.
Odmowa pracy w nocy
Podobnie jak w przypadku nadgodzin, możesz odmówić pracy w nocy, jeśli Twoje dziecko ma mniej niż 8 lat. Praca nocna bywa szczególnie trudna dla rodziców, dlatego warto skorzystać z tego uprawnienia.
Odmowa delegacji
Wychowując dziecko poniżej 8. roku życia, masz również prawo odmówić delegacji. Częste wyjazdy służbowe mogą być uciążliwe, zwłaszcza w pierwszych latach życia dziecka, kiedy Twoja obecność jest szczególnie ważna.
Ograniczenie czasu pracy do 8 godzin
Jeśli opiekujesz się dzieckiem do 4. roku życia i pracujesz w systemie równoważnym lub podobnym, masz prawo pracować nie więcej niż 8 godzin dziennie. To ułatwia organizację dnia i pozwala na aktywne uczestnictwo w życiu rodzinnym.
Elastyczna organizacja pracy
Masz prawo wnioskować o elastyczną organizację pracy, jeśli wychowujesz dziecko, które nie ukończyło 8 lat. Możesz wnioskować o:
- pracę zdalną
- przerywany czas pracy,
- skrócony tydzień pracy,
- pracę weekendową,
- ruchome godziny rozpoczynania i kończenia pracy,
- indywidualne godziny pracy,
- zmniejszenie etatu.
Elastyczność ta pozwala na dostosowanie trybu pracy do potrzeb rodziny i umożliwia lepsze zarządzanie czasem.
Pamiętaj, że korzystanie z tych uprawnień to nie tylko Twoje prawo, ale również możliwość zbudowania silniejszej więzi z dzieckiem i wsparcia partnerki.
Dzieciństwo jest czasem, który szybko mija – warto zainwestować w relacje z dzieckiem od samego początku. Dzięki znajomości i wykorzystaniu swoich praw, możesz w pełni cieszyć się ojcostwem, zachowując jednocześnie równowagę między życiem zawodowym a rodzinnym.
Jeśli masz pytania dotyczące swoich praw jako ojca, zapraszam do lektury książki Prawo Mamy!
Znajdziesz tam więcej informacji i wskazówek dotyczących praw mam i ojców w okresie okołoporodowym, a kupując książkę w sklepie prawnym zyskujesz w BONUSIE konsultację prawną!
